سبک زندگی اسلامی ،ازد‌واج آسان ، فرزند آوری

بحث سبک زندگی دراینجا ازدو بخش تشکیل میشود: یکی شامل باورهای انسان مسلمان است برای اینکه بتواند سبک زندگی اش یک سبک زندگی اسلامی باشد.

باورها شامل نگرشها و بینشهای هستند که قلب انسان آنها را قبول دارد فکر باورهای انسان مسلمان برای اینکه بخواهد یک زندگی اسلامی داشته باشد به چه صورت است؟ در واقع باورها تغذیه هایی هستند که انسان به قلب و ذهن خود می دهد.

بخش دوم در مورد رفتار است انسان مسلمان باید رفتاراش چگونه باشد؟ آیا مسلمان بودن فقط در داشتن ذهن و قلب سالم است ؟ میتوان گفت  باید عملکرد انسان بازتاب فکر و ذهن سالم باشد.

باورها شامل خدا شناسی است یعنی یک انسان معمولی چگونه خدا را شناخته خدا در زندگی اش چه جایگاهی دارد و چه تاثیری در زندگی دارد؟

الگو شناسی من به عنوان یک انسان چه کسی را باید الگوی عملی  خود قرار دهم ؟ الگوی انسانی من یعنی کسی که در مسیر سبک زندگی اسلامی تجربه هایی را کسب کرده اند چه کسی باید باشد؟ 

در اسلام، سبک زندگی بر اساس سه محور اعتقادات، اخلاقیات و وظایف عملی (عبادات) استوار است.

 

الف) اعتقادات: اصول اعتقادی اسلام یعنی ایمان و عقیده به توحید، نبوت و معاد. این سه اصل، شالوده دیانت اسلام را تشکیل می دهند.

 

ب) اخلاقیات : یعنی مسلمان ویژگی های درونی و روانی خود را به گونه ای بسازد که با کلیت این سیستم مفهومی هماهنگ و منطبق باشد. شاید محکم ترین تعبیر قرآن در این زمینه همان تقوا باشد که می توان آن را «ترس آمیخته با احترام از خداوند» معنا کرد.

 

ج) وظایف عملی و عبادات: از آن جایی که پیام اصلی اسلام، توحید است و یکی از مراحل آن، توحید در عبادات است، پس از قبولی قلبی و اقرار زبانی به اصول فوق، باید عمل به ارکان را مکمل موجود بودن شمرد. عبادات یا وظایف عملی، بخش مهمی از مجموعه اعمال و رفتارها را تشکیل می دهد که در فرهنگ اسلامی به عنوان فروع دین شناخته شده است و در کنار اصول دین قرار دارد.

 

بر این اساس، تعالیم اسلام تمام وظای زندگی را پوشش می دهد و سبک زندگی برگرفته شده از آن، سبک زندگی ایده آل و مطابق با فطرت بشریت است. در نهایت می توان گفت سبک زندگی اسلامی جامعیت داشته و مولفه های مختلفی را در بر میگیرد که به قرار زیر است:

 

۱. مولفه اجتماعی که به وظایفی اشاره دارد که فرد در ارتباط با دیگران، فراتر از خود و خانواده هسته ای خود انجام می دهد.

 

۲. مولفه های عبادی که به وظایفی اشاره دارد که رابطه بین فرد و خداوند را به عنوان عبد و مولا نشان می دهد و اعم است از عبادات مشخص، مثل نماز، روزه، تلاوت قرآن، ذکرهای مستحبی، حج و... و رفتارهایی که رسما نام عبادت ندارند، اما فرد به نیت اطاعت از خداوند آن را انجام می دهد.

 

۳. مولفه باورها به مفاهیم هستی شناختی، انسان شناختی، خداشناختی و... که اشاره دارد به این که در فرد درونی شده و در لایه های زیرین عاطفی و شناختی او حضور دارند و به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه، نقش تعیین کننده ای در رفتارها دارند.

 

۴. مولفه اخلاق که به صفات و رفتارهای درونی شده ای از فرد گفته می شود که وظیفه رسمی و قانونی او شمرده نمی شود و با ترک یا انجام آن کسی او را مواخذه یا تشویق نمی کند. در این جا به بعد فردی و اجتماعی اخلاق نظر می شود (بعد الهی آن در شاخص باورها ملاحظه شده است).

 

۵. مولفه مالی که به رفتارهایی از فرد اشاره دارد که مستقیم یا غیرمستقیم، به امور اقتصادی و مادی زندگی مربوط می شود و اموری مثل شغل، املاک، کیفیت دخل و خرج و... را شامل است.

 

۶. مولفه خانواده که به رفتارها و روابط فرد از این حیث که عضوی از یک خانواده هسته ای است، اشاره دارد؛ یعنی زن، شوهر و فرزندان. (خانواده بزرگ، در شاخص اجتماعی ملاحظه شده است).

 

۷. مولفه سلامت که به اموری نظر دارد که در سلامت جسمانی و روانی فرد ایفای نقش می کنند و تغذیه، بهداشت، فعالیت بدنی، تفریح، بازی، لذت های زندگی، سیاحت و زیارت، خواب و استراحت، دید و بازدید، ظاهر زشت یا زیبای فرد و... را شامل می شود.

 

۸. مولفه تفکر و علم که به وظایف شناختی فرد اشاره دارد، اعم از شناخت های موجود در فرد، تلاش برای افزایش شناخت های خود و جایگاهی که فرد برای علم و تفکر قائل است.

 

۹. مولفه دفاعی - امنیتی که به وظایفی اشاره دارد که به صورت فردی یا اجتماعی با امنیت افراد و جامعه مربوط می شود، مثل حفظ مرزها، انتظامات داخلی شهرها و روستاها، شناسایی و مجازات مجرمان در دعواهای خصوصی افراد و...

 

۱۰. مولفه زمان شناسی که به وظایف فرد در خصوص استفاده بهینه از زمان مربوط می شود

 

شاخص های سبک زندگی اسلامی

 

اسلام یکی از ابزارهای سازنده سبک زندگی اسلامی می باشد. دستورات دینی شکل دهنده و تاثیر گذار بر سبک زندگی افراد است. طبیعی است در سبک زندگی اسلامی بر خلاف سبک زندگی غربی، هر فردی در زندگی خود باید ارتباط موثر با خود و دیگران برقرار کند. اسلام توصیه می کند افراد به نیازهای فردی خود پاسخ دهند اما در عین حال به تمام ابعاد توجه کنند: «یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید به خود بپردازید»(سوره مائده، آیه ۱۰۵)؛ بنابراین اسلام هم به سلامت روح بها می دهد هم جسم اما این اصل نیست و در کنار آن افراد باید به دیگران و مسائل اجتماعی هم توجه کرده و در این راستا برای خود چارچوبی تعیین کنند تا روابط اجتماعی بهبود یابد.

الف - شاخص های فردی سبک زندگی اسلامی

 

برخی از شاخص های فردی سبک زندگی اسلامی عبارتند از: تقوا گرائی و خدا محوری، تفکر، راستگوئی و صداقت، اهمیت دادن به سلامتی و صبر و خویشتن داری، که هر یک را به اختصار بیان میکنیم

 

١- تقوی گرائی و خدا محوری: تقوای الهی یعنی این که انسان خود را از آنچه از نظر دین و اصولی که دین در زندگی معین کرده، خطا و گناه و پلیدی و زشتی شناخته شده، حفظ و صیانت کند و مرتکب آنها نشود. تقوا در درجه اول و به طور مستقیم از ناحیه اخلاقی و معنوی به انسان آزادی می دهد و او را از قید رقیت و بندگی هوا و هوس آزاد می کند، رشته حرص و طمع و حسد و شهوت و خشم را از گردنش بر می دارد، ولی به طور غیر مستقیم در زندگی اجتماعی هم آزادی بخش انسان است.

 

٢- تفکر: یکی از شاخصه های مهم سبک زندگی فردی معرفت و تفکر است، زیرا بعد از تفکر و معرفت حرکت صورت می گیرد. ما برای این تفکر و اندیشه نیاز به دانش داریم و در اسلام اهمیت فراوانی برای دانش قائل شده اند، این خود یکی از شاخص های سبک زندگی است که چه چیزی را و از چه چیزی فرا بگیریم. انسان برای فهم سبک زندگی باید ابتدا خود را بشناسد، باید ویژگی ها و ظرفیت خود مانند فطرت انسانی اش را بشناسد و به دنبال رفع نیازهای فطری اش باشد. همچنین مهمترین موضوعی که انسان در تعامل با خود در نظر گرفته، توجه به خود و تفکر و تدبر در وجود انسان است.

 

٣- راستگوئی و صداقت : صداقت یا راستگوئی یکی از بهترین ویژگی هایی است که هر انسان سالمی می تواند از آن برخوردار باشد. صداقت ابزار قدرتمندی است برای ساختن اعتبار و اطمینان. اولین خصوصیات رفتاری هر معتمدی، صداقت و صراحت اوست که نیمی از مشکلات ما را به راحتی از بین می برد و دست ما را برای بیان خواسته ها وبرنامه هایمان بازتر می کند. صداقت مانند یک نیروی نامرئی، مانع از ادامه اشتباهات و خطاهای ما می شود. چرا که با بیان حقیقت دیگر راهی برای ادامه خطا و اشتباه وجود ندارد و ناخودآگاه راه بیراهه ما به بن بست خواهد رسید.

٤- اهمیت دادن به سلامتی : مواظبت بر طعام یکی از عوامل سلامتی بدن است. سبک زندگی اسلام منظومه ای گسترده است که در تمام زوایای زندگی انسان الگو معرفی می کند. یکی از شاخصه ها و قطعه های سبک زندگی فردی این است که ما سبک سالم نگاه داشتن بدن خود را یاد بگیریم زیرا با این بدن می توان نماز شب خواند، جهاد کرد، کمک به همسایگان کرد و روزی خانواده خود را تامین کرد.

 

٥- صبر و خویشتن داری : فراز و فرودهای شرایط زندگی، نیاز به روحیه ای دارد که بتواند آن را مهار و در همه آنها ایستادگی کند.  انسان در برخورد با مشکلات گوناگون، از ابزارها و مهارت های کافی برخوردار نباشد، به بن بست روانی خواهد رسید. در آموزه های دینی تلاش شده تا این پیش بردباری و خویشتن داری، از مهارت هایی است که بدون آن، تحمل شکست ها و ناکامی ها ناممکن می نماید.

 

ب - شاخص های اجتماعی سبک زندگی اسلامی

 

١-تلاش و کوشش ۲-اعتدال و میانه روی  ۳- پایبندی به خاواده ۴- صله رحم ۵- دوری از اسراف و تبذیز .

 

۱-تلاش و کوشش: اسلام اهمیت بسیاری به تلاش و کار داده است و انسان را از کسلی و تنبلی بر حذر داشته است؛ در روایتی داریم «کسالت به دین و دنیای انسان ضرر می رساند». البته امیر مومنان امام علی (ع) خوشخویی را در سه چیز می داند، از جمله این سه چیز فراهم آوری آسایش و رفاه برای خانواده است.

 

٢- اعتدال و میانه روی : اعتدال و میانه روی، همان گونه که از نامش پیداست، به معنای پیمودن و گزینش راه میانه و وسط و عدم تمایل به دو طرف افراط و تفریط می باشد. این واژه در منابع اسلامی، با الفاظی مانند قصد، اقتصاد، وسط استعمال شده است.اصل اعتدال باید به شکل کلی و فراگیر در سبک زندگی فردی و اجتماعی حاکم باشد و همیشه و همه جا افکار، کردار و گفتار او را در برگیرد  در اینجا سه محور یاد شده توضیح داده می شود.

 

٢-١- افکار منشا همه تصمیمات آدمی، فکر و اندیشه اوست؛ اگر فکر معتدل و مستقیم باشد، رفتار فرد راه اعتدال می پوید و اگر اندیشه به بیماری عدم اعتدال گرفتار شود، اعمال انسان نیز به آفت افراط و تفریط دچار می شود.

 

٢-٢- کردار رفتار عادلانه، نتیجه اندیشه معتدل است و مومنان با تصحیح افکار و عقاید خویش، به تعدیل کردار خود می پردازند و در هیچ کاری به افراط و تفریط نمی گرایند.

٢-٣- گفتار : زبان یکی از فعالترین اعضای بدن آدمی است و به نمایندگی از همه اعضا با دیگران ارتباط برقرار می کند، پیمان می بندد، خرید و فروش می کند، می بخشد، جنگ و صلح راه می اندازد، ایمان و کفر او را بر ملا می سازد و... به همین دلیل باید به دقت کنترل شده، نصیحت کند، تعلیم دهد و تعلیم ببیند، از سوی دیگر یاوه نبافد، تهمت نزند، فتنه گری نکند، فحش و ناسزا نگوید، سخنان کفر آمیز و شرک آلود بر لب نیاورد و... خلاصه مهمترین امر در سخن گفتن نیز رعایت اعتدال و نیز به جا سخن گفتن است به این معنا که باید حکیمانه توام با فصاحت و بلاغت سخن گفت تا موثر و کارآمد واقع شود .

 

٣- پایبندی به خانواده : اسلام به حفظ نهاد خانواده اهتمام ویژه ای دارد. در یک جمله می توان گفت خانواده شاهراه اصلی رسیدن به پیشرفت و کمال است و همین جایگاه عظیم سبب شده که عوامل مختلف دست به دست هم دهند تا این مسیر را مسدود کنند.

 

خانواده متعالی : فردی بخواهد خوشبخت و موفق باشد باید تلاش کند که یک خانواده متعالی داشته باشد در واقع رمز خوشبختی هر فرد داشتن یک خانواده متعالی است.

خانواده متعالی چیست؟ درواقع میتوان گفت خانواده نهادی است که حداقل از دو نفر با دو جنس (زن،مرد) تشکیل شده است. در واقع از نظر جامعه شناسی خانواده پایه و سلول زندگی اجتماعی است جامعه شناسان تک تک اعضای یک خانپاده را به سلول تعبیر کرده اند.

برای تعریف خانواده متعالی ابتدا باید دانست که متعالی یعنی چه و از چه کلمه ایی کرفته شده است؟ متعالی از کلمه عربی علو به معنای رشد و ارتقا گرفته شده یعنی ارتقا و رشد از یک سطح به سطحی بالاتر . و خانواده متعالی  خانواده ایی است که اعضای آن همه در مسیر رشد و تعالی حرکت میکنند که رمز حرکت در این مسیر رسیدن به حقوق مادی و معنوی میباشد؛ در واقع رشد و تعالی انسان با دو جنبه مادی و معنوی تامین میشود و میتوان گفت انسان موجودی است که هم دارای بعد مادی و خاکیست و هم معنوی و روحانی که برای رسیدن به تعالی باید هر دو بعد آن رشد کند.

خانواده متعالی دارای چهار بعد میباشد که به اخصار هر یک را بیان میکنیم:

۱-تسلیم فرمان خداوند : یعنی تحت فرمان خداوند شدن ، فرزندان و همسران خود را به تسلیم امر خداوند تربیت کردن چرا که اگر خداوند ضابطه‌ی زندگی انسان نباشد قطعا دچار لغزش میشود و هر لغزشی نیز شکست به همراه دارد بنابراین اگر خداوند محور زندگی انسان قرار بگیرد انسان میتواند حیات و آخرت خود را تضمین کند.

۲-ابرام بر تربیت دینی: پیامبران الهی همواره تلاش کرده اند که خانواده‌ی خود را بر اساس تربیت دینی به بار آورند نه فط تسلیم بلکه فهم مناسک و دستورات الهی. اسلام تعالی را به تنهایی از فرد نمیخواهد بلکه این تعالی باید در خانواده صورت گیرد.تعالی در کرو دو مولفه بسیار اساسی و مهم است که عبارتند از:الف) دانش که در کتاب خلاصه میشود ب) حکمت. دانش یک کتاب یک دانش فکری  و دانش حکمت یک دانش قلبی است، اگر کسی  بخواهد مسیر تعالی را طی کند به تنهایی خواندن کتاب کافی نیست بلکه باید حکمت یعنی همان دانش قلبی را تقویت کند تقویت مغز به تنهایی باعث میشود که انسان تبدیل به توده ایی عظیم اما تو خالی شود در نتیجه وقتی انسان فکر و قلبش را تقویت کند به ملک عظیم میرسد که مراد همان سرمایه اندوخته از فکر و قلب میباشد.

۳-اهتمام ورزیدن والدین به تک تک اعضای خانواده: یعنی به هدایت تک تک خانواده اهتمام میورزند و برای فرزندان خود دعا میکنند یکی از کلیدهای اهتمام ورزیدن این است که با حسن نیت هم دیگر را میبینند یعنی وقتی یکی از اعضای خانواده دچار لغزش و اشتباه میشود به جای اینکه هم دیگر را نفرین کنند برای هم دیگر دعای خیر میکنند.

۴-هدف از فرزند آوری منافع مادی نیست بلکه خدمت به جامعه است: این مولفه بسیار مهم میباشد . اگر عدف از فرزند آوری منافع مادی خود باشد تمام تلاش به گونه ایی میشود که فرزند تحت هر شرایطی دکتر شود یا صاحب مال فراوان شود  که والدین به آنها افتخار کنند ولی خانواده متعالی هدفشان از فرزند آوری خدمت به جامعه است و وقتی هدف خدمت به جامعه باشد تلاش میکنند فرزندان متقی و مفیدی را تربیت کند و فرزندان لاوبالی را تحویل جامعه نمیدهد. صرف ازدواج و صرف فرزند آوری و هنر نیست بلکه وقتی شهصی بتواند از همسرش راضی باشد و مایه افتخار خودش بداند و از فرزندانش راضی باشند و این مایه افتخار است و قطعا این فرد خوشبخت و این خانواده یک خانواده متعالی است.

 

در درون واحد اجتماعی خانواده پدر و مادر از آغاز تولد کودکان به عنوان الگو برای آنان مطرح هستند. نقش معنای اهمیت خانواده در بهسازی وضعیت بشر نیز در همین واقعیت نهفته است. در نگاه پیشوایان دین، باورها، سبک زندگی، عادت ها، تمایلات و اهداف والدین از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر کودکان هستند؛ بنابراین نوع رفتار والدین در هماهنگ سازی خواست ها و تمایلات خودشان از یک سو و تمایلات خانوادگی و اجتماعی از سوی دیگر و همچنین تلاش پیوسته آنان برای تامین رفاه و سلامتی روانی خانواده و نوع برخوردشان با وظایف دینی و اجتماعی از عوامل ایجاد هسته تعاون و همکاری اجتماعی در کودک شمرده می شوند.

نویسنده : نسرین رسولی کارشناس روانشناسی