راه‌های درمان بد زبانی چیست؟

پاسخ: کاربر محترم ضمن تشکر از تماس شما با این مرکز باید بگوییم که بد زبانی مرضی است که درمان آن مثل سایر امراض روحی و روانی قابل درمان است اما در صورتی است که خود شخص بد زبان بخواهد که خودش را درمان کند و از عواقب آن در دنیا و آخرت بترسد. اما وظیفه شما تذکر و امر به معروف و نهی از منکر است منتهی با زبان محبت، خیلی نرم و مهربانانه و از روی دلسوزی تا در خلق و خوی طرف مقابل که همسرتان نیز می‌باشد اثر مثبت بگذارد. اما ذکر چند آیه و روایت از قرآن و معصومین (ع) در همین خصوص را برای شما ارسال می‌کنیم تا مثمر ثمر واقع گردد. انشاء الله
در فرازی از دعای امام عصر(عج) چنین آمده: «و سدد السنتنا بالصواب والحکمه ، خدایا زبان‌های ما را به صواب (درست گویی) استوار ساز.» واژه صواب در موردی گفته می‌شود که چیزی با حق اصابت کند، و هیچ گونه باطلی به آن راه نیابد. بنابراین مسأله استواری زبان به صواب به این است که آن را به درست گویی و حرف حق زدن عادت دهیم، به گونه ای که هرگز به ناصواب و به باطل گویی حرکت نکند، چنین کاری نخست بستگی به کنترل زبان از انحراف دارد، که بحث آن گذشت، دوم این که زبان را به راستی و درستی و حق گویی عادت دهیم به گونه ای که جز درستی به چیزی حرکت نکند. ما وقتی که به قرآن واژه قَول مراجعه کرده و دقت می‌کنیم می‌بینیم به ما می‌آموزد که سخن گفتن آدابی دارد، و باید حساب شده و سنجیده باشد، گاه می‌فرماید: «ولیقولوا قولاً سدیداً؛۱ و سخنی استوار و درست بگویند.» «و قولوا قولاً سدیداً؛۲ و سخن استوار و درست بگویید.» این دستور همان است که در دعای امام عصر(عج) آمده «و سدّد السنتنا؛ زبان‌های ما را استوار گردان.» و گاه می‌فرماید: «قولاً معروفاً؛۳سخن نیک و زیبا بگویید.»
و گاه می‌فرماید: «قولاً کریماً؛۴ بزرگوارانه و مهرانگیز سخن بگویید.» و گاه می‌فرماید: «قولاً لیّناً؛۵ نرم و با ملاطفت سخن بگویید.» و گاه می‌فرماید: «قولاً میسوراً؛۶ با نرمش و مهربانی با آنها سخن بگو.» و گاه می‌فرماید: «قولاً بلیغاً؛۷ با سخن شیوا و زیبا با آنها حرف بزن.»
امام صادق علیه السلام فرمود: همانا دشنام گوئی و بدزبانی و هرزه گوئی از نفاق و دوروئی است.
رسول خدا (ص) فرمود: خداوند دشمن می‏دارد فحش گوی بد زبان و گدای پررو را.
رسول خدا (ص) به عایشه فرمود: اگر برای دشنام صورت و مثالی بود مثال و صورت زشتی می‏بود.
روایت شده: هر که بر برادر مسلمانش دشنام دهد خداوند برکت را از روزیش می‏گیرد، و او را بر خودش وامی‏گذارد، و زندگانیش را تباه می‏کند.
سماعه گوید: رفتم به خدمت امام صادق علیه السلام، آن حضرت بدون مقدمه به من فرمود: ای سماعه این چه رفتاری بود میان تو و شتربانت؟ بپرهیز از دشنام گوئی و عربده کشی و لعنت گوئی. گفتم: به خدا سوگند اگر من چیز ناروائی گفته باشم به خاطر ستمی‏ است که شتردار بر من روا داشته است، امام فرمود: اگر او بر تو ستم کرده تو هم با او (در فحش و فریاد) برابر آمدی، این کارها از روش من نیست و شیعیانم را هم به آن دستور نداده‏ام استغفار کن و دیگر از این کارها نکن، گفتم: استغفار می‏کنم و دیگر چنین کاری را نمی‏کنم.
رسول خدا (ص) فرمود: از بدترین مردم کسی است که مردم بخاطر دشنام‏ گوئیش از همنشینی با او کراهت دارند.
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند دوست می‏دارد شخص با حیای بردبار و بی‏نیاز عفیف را، آری و خداوند دشمن می‏دارد دشنام گوی بد زبان و فقیر اصرارکننده را.
امام صادق علیه السلام در ضمن حدیثی فرمود: شرم و پاکدامنی و مرض و سستی از ایمان است، منظورم مرض و سستی زبان است نه مرض و سستی قلب. و دشنام گوئی، و بد زبانی، و زبان درازی و یاوه گوئی از نفاق است.
رسول خدا (ص) در سفارش‌های خود به علی علیه السلام فرمود: یا علی! بزرگترین جهاد این است که انسان صبح کند و در نیت و قصدش نباشد که بر کسی ستم کند ای علی! هر که مردم از زبانش بترسند از اهل آتش باشد، یا علی! بدترین مردم کسی است که مردم از ترس دشنام و شرارتش احترامش کنند، یا علی! بدترین مردم کسی است که آخرتش را به دنیایش بفروشد و بدتر از او کسی است که آخرتش را به دنیای غیرش بفروشد.
رسول خدا (ص) فرمود: اگر مردی را دیدید که باک ندارد چه می‏گوید و در باره‏اش چه گفته می‏شود او شریک شیطان است.
رسول خدا (ص) فرمود: خداوند حرام کرده است بهشت را به کسی که دشنام گو، بد زبان، و کم حیاء بوده و باکی نداشته باشد که چه می‏گوید و در باره‏اش چه می‏گویند اگر اصل او را بررسی و پی‏جوئی کنی یا از زنا به عمل آمده و یا از شرکت شیطان. سؤال شد: مگر شیطان در مردم شرکت می‏کند؟ حضرت فرمود: آیا سخن خدا را نخوانده‏اید که می‌فرماید: و شرکت کرد با ایشان در اموال و فرزندانشان.۸
امام صادق علیه السلام فرمود: بد زبانی از جفا کاری است و جفاکار در آتش است.
پیغمبر اکرم (ص) در وصیت خود به علی علیه السلام فرمود: یا علی! خداوند بهشت را حرام کرده بر کسی که دشنام گو و بد زبان باشد و توجه و باکی نکند که چه می‏گوید و در باره‏اش مردم چه می‏گویند یا علی! خوشا بحال کسی که عمر طولانی کند و عمل نیکو انجام دهد.
امام صادق علیه السلام فرمود: حیا از ایمان است و ایمان در بهشت است، و بد زبانی از جفا کاری است و جفا کاری در آتش است.۹
۴. اگر شخصی با نصیحت و موعظه و بیان عاقبت دشنام، همچنان بر عمل ناشایست خود باقیست چنین شخصی صلاحیت دوستی و مصاحبت را نخواهد داشت و بهتر است انسان از اینگونه افراد فاصله گرفته و ارتباطش را قطع نماید و به حد سلام و خداحافظی اکتفا نماید تا این شخص متوجه شود که اگر بخواهد با این شیوه زندگی نماید کم کم همه از اطرافش پراکنده شده و تنها خواهد ماند.
از جمله آفات و خطرات، بد زبانی است که بسیار خطرناک است و نقش زیادی در تخریب انسان و جوامع بشری می‌تواند داشته باشد، که در احادیث به کلید خیر و شر از آن تعبیر شده است.۱۰و یا آنکه زبان را میزان ارزیابی انسان معرفی نموده است۱۱ برای جلوگیری از آلوده شدن به بدزبانی و خطرات زبان راه‌هایی را می‌توان ارائه نمود که عبارتند از:
۱- بینش صحیح ۲- اراده قوی ۳- تقوا به همین دلیل است که اسلام به خود آگاهی و اراده قوی و نیرومند نقش مهمی در پیشگیری از آلوده شدن انسان به بدزبانی قائل است، و انسانی که دارای ویژگی‌های فوق است در هر حال می‌تواند درست بیندیشد ودرست تصمیم بگیرد تا به گناهان آلوده نگردد.
بر پایه این ویژگی‌ها است که اسلام نمی‌گوید صرفا به انسان تلقین کنید و چشم گوش بسته کسی را به کار خیر وا دارید و یا از کار زشت بازدارید. بلکه می‌گوید، کاری کنید که خود آگاهی انسان شکوفا گردد و از درون بجوشد، خودش تصمیم بگیرد تا از انجام هر گناهی از جمله بد زبانی خود را باز دارد در اینصورت است که انسان احساس استقلال شخصیت می‌کند که خود را به اختیار خود از بدزبانی باز داشته است.۱۲چنین انسانی که بر پایه خود آگاهی و اراده قوی تربیت شده، می‌تواند با تقوا و با بند و بار باشد، همان بند باری که عشق بحق و حقیقت در او به وجود آورده است و او در عین آزادی کامل بنده حق است و همین تقوا است که قادر است او راار از تمام آفات جسم و جان و نیز بدربانی محفوظ دارد. چنانچه در بیان حضرت علی علیه السلام آمده است: بدانید که تقوا همچون مرکبی است راهوار که صاحبش بر آن سوار و زمامش را به دست گرفته و تا قلب بهشت به پیش می‌تازد.۱۳
مطابق این تشبیه تقوا همان خویشتنداری و کنترل بر نفس است، و در جائی دیگر می‌فرماید: ای بندگان خدا بدانید که تقوا قلعه و دژی شکست ناپذیر است.۱۴
از مجموعه روایات و تعبیرات روشن می‌گردد که تقوا میوه درخت ایمان است فلذا برای تحصیل آن باید پایه ایمان را محکم ساخت.۱۵
نکته دیگر اینکه از خطرات مهلک بدزبانی غفلت نورزید چنانچه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل است که خدا زبان را به عذابی گرفتار می‌سازد که هیچ یک از جوارح به آن عذاب نمی‌شوند، وقتی زبان می‌پرسد چرا مرا بدین عذاب گرفتار نمودی؟ خدا می‌فرماید: از زبانت کلمه ای صادر شد که به شرق و غرب عالم رسید و موجب قتل و غارت بی گناهان گردید، و عرض و ناموس با این یک کلمه نابود شد.
برای پیشگیری از خطر بدزبانی و یا عموم گناهان زبان مناسب است به برخی از تذکرات توجه نمائیم:
۱- انسان باید بداند که خداوند متعال عالی ترین نعمت را بنام زبان به او داده است تا به وسیله آن بهترین اعمال را مانند تلاوت قرآن، دعا و نیایش، ایجاد صلح و آشتی، دعوت مردم به سوی خیر و صلاح انجام دهد و . . . یا با گفتن یک جمله «گل» خنده را بر لبان مومنان بنشاند.
۲- اینکه بدانی که در برابر تمام گفتارت مواخذ می‌شوی لذا جز بخوبی سخن مگوی.۱۶
۳- این زبان که عالیترین سرمایه است و تمدن بشری امروز ناشی از اوست ممکن است برای همیشه در ا ختیار انسان نباشد و موجب زوال گردد لذا تا در اختیار ما قرار دارد به بهترین وجه استفاده کنیم نه اینکه آن را آلوده به زشتی‌ها کنیم.
۴- متوجه باشیم که با یک کلمه که از زبان صادر می‌گردد، ممکن است شخص یا خانواده‌ای را بهم بریزد.
پس تا معیار و ملاک سخن که صلاح و مصلحت خود و مردم است وجود ندارد باید سکوت نمود و انرژی خود را بیهود صرف و خرج نکرد.
استاد آیت اللّه مکارم شیرازی در شرح حدیث پیامبر که فرمودند:«و هل یکبّ النّاس علی مناخرهم فی النّار الّا حصائد السنتهم..... آیا چیزی جز درو شده‌ها (و محصول) زبان انسان را از ناحیه صورت به دوزخ می‌افکند؟ »۱۷ این جمله را می‌نویسد: «معلوم می‌شود گناهانی که به سبب آنها انسان با صورت به جهنّم می‌رود، سینه یا پا و یا دست نیست، بلکه دست آوردهای زبان است. شاید چنین عذابی برای این باشد که وقتی کسی را به سبب گناهی به آتش دوزخ می‌افکنند، با آن عضوی که گناه کرده می‌اندازند، و لذا چون با زبان گناه کرده، با صورت او را به دوزخ می‌افکنند تا اول زبانش بسوزد زیرا همین زبان آتش‌ها را برافروخته و به انسانها توهین و اذیت‌ها کرده است. باید هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شویم از خدا بخواهیم تا ما را از شرّ زبان حفظ کند، و شب هم وقتی به بستر می‌رویم، از گناهانی که به خصوص با زبان انجام شده استغفار کنیم، زیرا واقعاً انسان به سبب زبان در خطر عظیمی است.» موفق باشید.

۱. سوره نساء، آیه ۹.
۲. سوره احزاب، آیه ۷۰.
۳. سوره بقره، آیه ۲۳۵.
۴. سوره اسراء، آیه ۲۸ ۵. سوره اسراء، آیه ۲۳.
۶. سوره طه، آیه ۴۴.
۷. سوره نساء، آیه ۶۳.
۸. سوره مبارکه اسراء آیه ۶۴
۹. جهاد النفس وسائل الشیعة-ترجمه صحت، ص: ۳۰۷ تا ص ص: ۳۱۱
۱۰. تحف العقول - میزان الحکمه ج ۱ ص۴۹
۱۱. میزان الحکمه ۱ ص ۴۹
۱۲. شناخت اسلام صفحه ۲۴۶
۱۳. نمونه ج ۲۲ ص ۲۰۵- نهج البلاغه خطبه ۱۶
۱۴. نهج البلاغه خطبه ۱۱۴ و ۱۷۵
۱۵. نمونه ج ۲۲
۱۶. نهج البلاغه از کلمات حکمت
۱۷. اصول کافی، ج ۲، ص ۱۱۵.