بایسته‌های فعالیت در گروه‌های جهادی/ ارتقای کیفیت به موازات کمیت
معروف: پس از دیدار تعدادی از نمایندگان گروه‌های جهادی با رهبر انقلاب که طی ماه‌های اخیر به انجام رسید، اشتیاقی مضاعف در فعالان گروه‌های جهادی برای گسترش این فعالیت‌ها شکل گرفت؛ نمونه بارزی از تبلور این اشتیاق، برگزاری تجمع بزرگ جهادگران بسیجی در مصلای ری بود که تنها چند روز پس از دیدار مذکور، با حضور هزار و ۵۰۰ فعال جهادی بسیجی طی ۲۳ مردادماه سال جاری، برگزار شد. در روزهای پس از این تجمع نیز برنامه‌هایی در رادیو و تلویزیون به تبیین اهمیت تقویت اردوهای جهادی اختصاص پیدا کرد و مسئولان مختلف بر لزوم تحقق این مهم تأکید کردند.
یکی از مبارک‌ترین رویدادهای ممکن در زمینه تقویت اردوهای جهادی پیوند فعالیت‌های قرآنی و جهادی است. رحیم قربانی، مدیرعامل اتحادیه مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت کشور ۲۷ مردادماه، در گفتوگو با فارس از تلاش این اتحادیه برای تشکیل و ساماندهی گروه‌های جهادی خبر داد و گفت: پس از بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با جهادگران، اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت کشور در اولین نشست خود تصمیم گرفت تا در این زمینه برنامه‌ریزی مشخص و دراز مدتی داشته باشد.
وی همچنین گفت: در مجمع اتحادیه که با حضور مدیران مؤسسات و اتحادیه‌های استانی سراسر کشور در اردبیل برگزار شد، مدیران چهارهزار مؤسسه مردمی در این زمینه اعلام آمادگی کردند و مقرر شد اتحادیه‌های استانی و اتحادیه کشوری وارد عمل شوند و برنامه‌ریزی را آغاز کنند. فعلاً مقرر شده است تا هر مؤسسه تا حد توان یک گروه جهادی تشکیل دهد و برنامه‌ریزی برای نوع فعالیت جهادی و هماهنگی با دستگاه‌های مربوطه از جمله بسیج سازندگی و دیگر نهاد‌ها را اتحادیه‌های استانی و کشوری انجام دهند.
این یعنی اگر حداقل نیمی از مؤسسات قرآنی کشور هم گروه جهادی تشکیل دهند، به زودی تعداد فعلی گروه‌های جهادی از حدود ۱۱ هزار به ۱۳ هزار افزایش می‌یابد.
پیش از این نیز مسئولان عالی رتبه سپاه بر لزوم اینکه هر پایگاه بسیج مسجد، یک گروه جهادی با تمرکز بر مشکلات محله و شهر خود تشکیل دهد، تأکید کرده بودند. سرلشکر جعفری، فرمانده سابق سپاه پاسداران، ۲۶ بهمن‌ماه ۱۳۹۷ اظهار کرده بود: «۴۰ هزار پایگاه بسیج وجود دارد، اما فقط ۱۱ هزار گروه جهادی بسیجی داریم. قابل قبول نیست که کسی بسیجی باشد، از امتیازات بسیج استفاده کند اما به سمت کارهای جهادی نرود».
بنابراین این احتمال وجود دارد که پایگاه‌های بسیج مساجد نیز به زودی ورود بیشتری به فعالیت‌های جهادی پیدا کنند و تعداد این گروه‌ها افزایش پیدا کند.
با توجه به گسترش قریب‌الوقوع کمیت گروه‌های جهادی، بازنگری در کیفیت فعالیت‌های جهادی و تقویت آن نیز بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد. در این مقال و مجال، ضرورت‌هایی اساسی را که به نظر می‌رسد گروه‌های جهادی باید در فعالیت خود لحاظ کنند، معرفی می‌کنیم.
ضرورت ارتباط و اتصال گروه جهادی با مراکز علمی
مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی، دو سال است که ذیل سازمان بسیج سازندگی(متولی رسمی صدور مجوز فعالیت گروه‌های جهادی) فعالیت خود را با چند جوان بسیجی دغدغه‌مند آغاز کرده است. این مرکز نوپا در عنفوان جوانی خود به سر می‌برد و به حمایت هرچه بیشتر مسئولان سپاهی و دولتی نیاز دارد. مرکز مطالعات و هدایت حرکت جهادی از دو خلأ اساسی رنج می‌برد؛ عدم ارتباط ساختارمند با مراکز علمی و عدم ارتباط منسجم با گستره وسیعی از گروه‌های جهادی.
در زمینه ارتباط با مراکز علمی، ارتباط با مجموعه‌هایی همچون قرارگاه پیشرفت و آبادانی(وابسته به سپاه پاسداران)، سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی(که به تازگی با همراهی بنیاد ملی نخبگان در زمینه اردوهای جهادی تحقیق می‌کند) و مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران(که اخیراً با همکاری دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی به برگزاری کارگاه‌های آموزش توسعه در اردوهای جهادی اقدام کرده است) بسیار می‌تواند برای این مرکز نوپا سودمند باشد. همچنین دفتر آمایش کشور، ذیل سازمان برنامه و بودجه، طی سال‌های گذشته به تهیه نقشه آمایش سرزمین در ۳۰ استان کشور اقدام کرده و نیازهای اساسی هر استان را به ترتیب اولویت شناسایی کرده است.
لذا در وهله نخست پیشنهاد می‌شود که به منظور ایجاد محوریتی قدرتمند برای مطالعات جهادی، مسئولان سازمان بسیج سازندگی، زمینه اتصال هر چه بیشتر مرکز مطالعات اردوهای جهادی را با مجموعه‌های تحقیقاتی و جوان مهیا کنند. یعنی وضعیت مطلوب و ایده‌آل این است که این مرکز تقویت و محل مراجعه گروه‌های جهادی باشد اما تا زمانی که این مطلوب به طور کامل محقق نشده، لازم است گروه‌های جهادی خودشان ارتباط را با مجموعه‌های تحقیقاتی و نیز مرکز مذکور ایجاد کنند.
مطالعه فردی و درون‌گروهی
علاوه بر لزوم اتصال گروه‌های جهادی با مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی و مجموعه‌های تحقیقاتی، اعضای گروه‌های جهادی خود باید مطالعاتی را در زمینه اقتصاد، توسعه و علوم اجتماعی به انجام رسانند و حداقل دیدِ لازم نسبت به مسائل توسعه را کسب کنند. تشکیل حلقه‌های مطالعاتی درون‌گروهی به منظور ارتقای بینش توسعه و حتی تعیین یک مسئول علمی در گروه جهادی برای پیگیری وضعیت ارتقای محتوایی در گروه، لازم به نظر می‌رسد. برندگان نوبل اقتصاد در سال ۲۰۱۹، «آبیجیت بانرجی» و همسرش خانم «استر دوفلو» هستند که با تألیف کتاب «اقتصاد فقیر» حاصل تجریبات خود در کارهای توسعه‌محورعام‌المنفعه(و به اصطلاح ما جهادی) در کشورهای مختلف آفریقایی و آسیایی را مکتوب کرده‌اند. مطالعه چنین کتاب‌هایی بسیار می‌تواند برای اعضای گروه جهادی مفید باشد.
توجه به سیر ارزیابی
سیر ارزیابی در گروه جهادی اهمیت بسیاری دارد، هدف‌گذاری صحیح پیش از انجام فعالیت جهادی و آنگاه ارزیابی نتایج و میزان بازدهی فعالیت‌ها لازمه به انجام رساندن یک فعالیت جهادی اثربخش و پایدار است. به این منظور وجود یک مسئول ارزیابی در گروه جهادی، به منظور تعریف ارزیابی‌های پیش از سفر و پس از سفر بسیار لازم به نظر می‌رسد. نقطه مقابل این رویکرد، سخنی است که یکی از مسئولان هلال احمر مطرح کرد و گفت: «تفاوت ما با صلیب سرخی‌ها در خلوص نیت است، من نمی‌دانم هدف آن‌ها چیست اما ما برای رضای خدا کار می‌کنیم» در ادامه هم نتیجه می‌گیرد که اگر ما در راه رضای خدا، ادای تکلیف کنیم، دیگر چیزی به گردن‌مان نیست. جعفر خیرخواهان، استاد دانشگاه فردوسی مشهد در این زمینه می‌گوید: «ظاهراً در ایران با این نکته بیگانه هستیم که چگونگی خدمت به خلق و ارزیابی نتایج آن اهمیت بیشتری دارد. فراتر از نیت خیر، باید شواهدی داشته باشیم که ببینیم سیاست‌هایمان چه نتیجه‌ای می‌گذارد.»
ارتباط و شناخت مستمر از محل فعالیت
گروه جهادی باید بتواند با منطقه مورد فعالیت خود، چه نزدیک به محل زندگی‌اش باشد و چه بسیار دور، ارتباطی منطقی و نسبتاً پیوسته برقرار کند. تعیین جدول زمان‌بندی سالیانه برای حضور پیوسته فعالان جهادی در منطقه و گفتوگو با مردم و مسئولان محلی اهمیت بسیاری دارد. کسب شناخت لازم از فرهنگ و اقتصائات محل مورد فعالیت، ضرورتی است که شاید برخی فعالان جهادی در سال‌های اخیر به آن توجه نکرده‌اند. همچنین تمرکز افراطی بر ساخت‌وساز و کارهای عمرانی و ترمیم فیزیکی در مناطق محروم موجب غفلت برخی گروه‌های جهادی از فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی پایدار شده است. برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت آموزش در یک منطقه محروم، علاوه بر اثربخشی بیشتر در توسعه منطقه، به گسترش ارتباط گروه جهادی با منطقه نیز کمک می‌کند، چرا که اعضای گروه جهادی می‌توانند در طول سال به طور پیوسته و در قالب سفرهای دو، سه روزه با معلمان، مدیران و دانش‌آموزان جلسه داشته باشند.
به قلم مجتبی اصغری
ایکنا