امر به معرو ف ونهی از منکر و امنیت جامعه محور
امر به معروف و نهی از منکر از مهم‌ترین فریضه‌های الهی است که بر هر مسلمانی واجب گردیده است. اهمیت این فریضه بزرگ بر زندگی فردی و اجتماعی بر کسی پوشیده نیست. با این حال دست‌یابی به جایگاه واقعی و نقش این فریضه در جامعه اسلامی مستلزم توجه به تأثیر مستقیم آن بر زندگی فردی و اجتماعی است. یکی از مهم‌ترین این تأثیرات، تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در تأمین امنیت اجتماعی، به عنوان یکی از حقوق اساسی انسان‌ها است.
در مسأله امنیت و ارهکارهار تأمین آن، به گونه‌ای که کمترین آسیب به شهروندان وراد شده و در عین حال بیشترین منافع را برای آن‌ها به ارمغان بیاورد، نظریات مختلف و دکترین‌های امنیتی متفاوتی ارائه شده است. امنیت را به طور کلی در دو سطح سلبی و ایجابی می‌توان مورد ارزیابی قرار داد. در جنبه سلبی، امنیت بر نبود خطر و تهدیدات استوار است و آن را به «حالت فراغت نسبی از تهدید یا حمله یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله» تعریف کرده‌اند. همچنان‌که امنیت در گفتمان ایجابی را می‌توان به تأمین و تضمین آسایش و آسودگی و احساس اطمینان در انجام امور اجتماعی تعریف نمود. در پرتو مفهوم امنیت دکترین‌های امنیتی ناظر به بحث چگونگی تأمین و احساس آن در سطح ملی و بین المللی ارائه شده است. این دکترین‌ها عمدتاً از امنیت متمرکز و تحلیل‌ها بر محور وظیفه دولت در حراست از امنیت شهروندان از مخاطرات و ناامنی‌های اجتماعی و تهدیدات خارجی شکل می‌گیرد.
بر اساس یک تعریف امنیت اصولا امری درونی است و از درون انسان نشات می‌گیرد و ارتباط وثیقی با ایمان دارد. هر گاه آدمی بتواند به مدیریت عقل خویش تعادل لازم را بین قوای درونی خود مانند غضب، شهوت و … برقرار کند انسان ایمنی است. انسان‌های ایمن جامعه ایمن و انسان‌های ناایمن جامعه نا ایمن را تشکیل می‌دهند. بر اساس این تعریف تأمین امنیت به معنای تربیت انسان‌های سالم و توسعه عقلانیت در همه حوزه‌ها و ابعاد زندگی اجتماعی است. مفهوم امنیت در حوزه‌های مختلف، شامل امنیت اجتماعی، امنیت اقتصادی، امنیت فردی، امنیت عمومی، امنیت فرهنگی، امنیت ملی و امثال آن بر اساس این مفهوم قابل تعریف است. همچنین تحقّق امنیت پایدار در کلیت نظام سیاسی متوقف بر درک صحیح از این مفهوم است. بر اساس این تعریف امنیت پایدار زمانی امکان‌پذیر و تضمین شده است که احساس ضرورت و مسئولیت ایجاد امنیت امری عمومی و احساسی همگانی باشد. به عبارت دیگر تأمین امنیت در یک نظام مردم سالار اسلامی متوقف بر این امر است که همه اعضای جامعه سیاسی به یک میزان درباره مسائل و موضوعات آن احساس مسئولیت کنند. این درک از مفهوم امنیت را می‌توان به عنوان «دکترین امنیت جامعه محور» مورد ارزیابی قرار داد.
تلقی از امنیت به مثابه مفهومی جامعه محور متکی بر راهبردهایی است که بهترین و بیشترین ره‌آورد و نتیجه را به همراه داشته و در عین حال کمترین آسیب را متوجه شهروندان به عنوان صاحبان حق امنیت به ارمغان آورد. یکی از مهم‌ترین کارکردهای فریضه امر به معروف و نهی از منکر، که تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است، ایجاد امنیت از طریق دخالت مستقیم مردم به عنوان ناظران اجتماعی و عمومی در سطح جامعه است. دخالت انسان‌های سالم و ایمن (بنابر تعریف مذکور از امنیت) در شناخت و تشخیص انحرافات و عوامل ناامنی اجتماعی و مواضع ناایمن و تلاش برای ترمیم آسیب‌های اجتماعی، مهم‌ترین کارکرد امر به معروف و نهی از منکر در این دکترین است. در این سیستم سهم اعظم امنیت در سطح اجتماع و رصد آن بر عهده خود مردم نهاده شده و دولت و حاکمیت نقش آموزش و نظارت کلی را برعهده دارد.
با این حال ممکن است این ابهام وجود داشته باشد که سپردن امنیت به مردم و اجازه به دیگران برای دخالت در امور یکدیگر خود عامل فساد و ناامنی در جامعه شده و با ایجاد سوء ظن و بدبینی و تحریک حس جست‌وجو و تجسس امنیت روانی جامعه در معرض خطر قرار گیرد. این اشکال ناشی از عدم توجه به ماهیت و ابعاد فریضه امر به معروف و نهی از منکر و نقش اصلاحی آن در سطح جامعه دینی است. توجه به ابعاد مختلف احکام اسلامی و نگاه همه جانبه تحلیل ماهیت و ابعاد امنیت جامعه‌محور می‌تواند ضمن پاسخ به این ابهام و سایر ابهامات کارکردی و اجتماعی فریضه امر به معروف و نهی از منکر راهکار عملی و عینی برای تحقّق امنیت را فراهم سازد.
محمد تقی کریمی مسئول گروه علوم سیاسی پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر
منبع: فرهنگسرای معروف