ماهیت اعتیاد

متاسفانه باورهای غلط و اشتباه در مورد پدیده اعتیاد به اندازه­ای شایع و فراوان است که اکثر مردم حتی افراد تحصیل کرده نیز با معنا و مفهوم پدیده اعتياد ناآشنا مي­باشند. اعتياد تنها عادت نيست و بسيار پيچيده تر از يک عادت معمولي است. اعتياد ويژگيهاي خاصي دارد که در هيچ يک از عادت ها ديده نمي­شود. اعتياد يک کلمه عاميانه براي يک پديده بسيار پيچيده است كه علم ابعاد مختلف آن را مشخص كرده است.

اعتیاد دارای علت های مختلف زیستی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسي است. اين بيماري فراتر از يک عادت مانند ناخن جويدن يا چاي نوشيدن است.ماهيت اين بيماري به گونه اي است که فرد نمي­تواند ميزان و يا مقدار ماده مصرفي را کنترل کند. به دليل اساس و زير بناي زيستي و بدني اعتياد و همچنين ساختارهاي خاص مغزي که درگير اعتيادهستند در بعضي موارد حتي يک بار مصرف يک ماده مي­تواند باعث وابستگي و اعتياد فرد شود. مواردي که مورد مصرف و سوء مصرف قرار مي­گيرند فراتر از مواد مخدرند و شامل مواد مواد بسيار متفاوت ديگري هم مي­شوند. اين مواد براساس نوع اثر اولیه ای که بر مغز می­گذارند به انواع: مخدر، محرک، مسکن، توهم زا و نیروزا دسته بندی می­شوند و براساس منشاء اولیه تولید آنها به انواع طبیعي، صنعتي يا شيميايي تقسيم مي­گردند اما توجه به اين نکته که منشاء اوليه توليد اين مواد به معناي بي ضرر بودن استفاده از آنها نيست؛ بسيار مهم است. هيچ يک از اين مواد باعث رشد قواي فکري، خلاقيت و عرفان نمي­شود. بلکه مشکلي بر مشكلات قبلي فرد اضافه مي­كنند. مصرف مواد در همه گروه هاي تحصيلي، اجتماعي و اقتصادي ديده مي­شود. ولي هميشه پوشيده و مخفيانه باقي مي­ماند. فقط در مواردي كه مصرف فرد به حد بالايي برسد يا بيمار، منابع حمايتي و اقتصادي خود را از دست دهد و قادر به كار و فعاليت نباشد و به صورت معتادان بي خانمان در آيد است كه، ديگران از روي رفتار و حالات فرد به اعتياد او پي مي­برند و اين تصور پيش مي­آيد كه معتادان افرادي بي­سواد يا فقير هستند.
در حال حاضر اعتیاد در همه گروه­های مختلف انسان­ها و در همه فرهنگ ها و جوامع دیده می­شود و ربطی به تحصیلات، موقعیت اجتماعی و اقتصادی ندارد. اعتياد مانند هر پديده ديگري علت اعتياد تنها فقر و بي­سوادي نيست که گروه خاصي مبتلا شوند و گروهي ديگر مبتلا نشوند.

همه معتادان افراد بی ایمان نیستند. درست است که اعتقادات مذهبی، معنوی و ایمان می­تواند مانع بروز و ابتلا به بسیاری از آسيب­هاي رواني- اجتماعي شود ولي بدان معني نيست که هر کسي که مبتلا به اعتياد شد لزوماً بي­ايمان و لامذهب است. بسياري از معتادان با استفاده از اعتقادات خود توانسته اند ترک کنند و دوباره به جامعه برگردند.

علل و عوامل اعتیاد در جوانان:

اعتیاد بیماری پیچده ای است که دارای علل و عوامل متعددی است. برخلاف تصور بسیاری از مردم که معمولا دليل اعتياد را به يک عامل نسبت مي­دهند، اعتياد به عوامل مختلفي مرتبط است از جمله: عوامل زيستي، رواني، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و خانوادگي و شخصي. افراد مواد را به دلايل متفاوتي مصرف مي­کنند، حتي دليل مصرف مي­تواند از ماده­اي به ماده ديگر تفاوت داشته باشد. فردي ممکن است مصرف ماده­اي را به دليلي خاص شروع کند(مثل کنجکاوي، لذت، فشار اجتماعي يا دلايل پزشکي) ولي به دلايل ديگر مصرف آن را ادامه دهد. برخي علل مصرف مواد در جوانان عبارتند از:

۱-   تقویت مثبت:

 بسیاری از موارد در اولین دفعات مصرف آثار روانی و جسمی مطلوب اما کوتاه مدتی را ایجاد می­کنند در ننتیجه فردي     ممکن است ماده­اي را به اين دليل مصرف کند که آثار لذت بخشي در او ايجاد مي­کند از جمله: احساس اوج، آرامش، بي قيدي، کاهش درد و عواطف نامطلوب، خوب خوابيدن يا بيدار ماندن و افزايش کارايي در ورزشکاران.

 

۲-   کنجکاوی:

از آنجا که کنجکاوی یکی از ویژکیهای طبیعی جوانان است، تعجب آور نیست که برخي از جوانان،که اقوام يا دوستاني داشته باشند که مصرف کننده مواد هستند به توصيه آنها يا از روي كنجكاوي خود، تلاش نمايند تا مواد را تجربه نمايند.

 

۳-   مهمانی و پارتی(شب نشینی):

در بین برخی جوانان، موادی مانند مشروبات الکلی و یا مصرف قرص­های اکس در مهمانی­ها و پارتی­ها به صورت نوعی هنجار نانوشته در آمده است. در برخي خانواده­ها نيز مصرف مشروبات الکلي همواره يکي از روش­هاي پذيرايي از مهمان بوده است.

۴-   فشارهای روانی و آشفتگی­های ذهنی:

عده­ای مواد را به خاطر آرامش روحی خود مصرف می­کنند مثلا برای کاهش خشم، فشار روانی، اضطراب، خستگی یا افسردگی.

۵-   مقابله:

برخی جوانان مصرف مواد را نوعی شورش (نافرمانی و یا اظهار ما بر خلاف جریان عادی جامعه هستیم قلمداد می­کنند.

۶-   عزت نفس:

پژوهش­های مختلفی نشان داده­اند افرادی که احساس حقارت دارند، ارزشی برای خود قائل نیستند و کمتر از خود رضایت دارند، بیشتر دچار اعتیاد مي­شوند.

۷-   نگرش­ها و باورهای اعتیادزا:

باورهای اعتیاد زا در حفظ و تداوم اعتیاد دخالت داشته و زمینه­ای را برای مصرف مواد فراهم می­کند. می­توان نگرش­ها و عقاید اعتياد­زا را دسته­اي از عقايد تعريف کرد که بر محوله لذت جويي، حل مسئله، تسکين و فرار تمرکز دارند.

۸-   ضعف در مهارت­های اجتماعی:

جوانانی که در مهارت­های اجتماعی و برقراری رابطه با دیگران ضعیف می­باشند، رنج و ناراحتی زیادي تحمل مي­کنند، به دوستي­هاي ناسالم احتمالي ادامه مي­دهند، چون اين نگراني را دارند که اگر دوستان خود را از دست دهند نتوانند ارتباط برقرار کنند و تنها خواهند ماند و به دليل فرار از انزوا و کاهش رنج تنهايي به مصرف مواد مي­پردازند.

۹-   ضعف در مهارتهای شخصی:

مطالعات مختلف و فراوانی در کشورهای مختلف جهان نشان داده­اند افراد به این دلیل به مصرف مواد می­پردازند که بسیاری از مهارت­های شخصی مهم براي زندگي سالم را نياموخته­اند يا بد آموخته­اند. ضعف در مهارت­هايي مانند تفکر نقادانه، حل مسئله، رفتار قاطعانه، برقراري ارتباط، کنترل و مقابله با استرس، مقابله با هيجان­ها و ... مي­تواند منجر به اعتياد شود.

 

 

۱۰-                    بیماری­های روانی:

یکی از بیماری­های روانی که احتمال مصرف و وابستگی را به وجود می­آورد، اختلالات اضطرابی است. اضطراب اجتماعي نيز يکي ديگر از اين دسته بيماري­هاست که فرد در برخوردها و موقعيت­هاي اجتماعي دچار اضطراب مي­شود و در اصطلاح عاميانه به آن خجالت و کمرويي کفته مي­شود. يکي ديگر از انواع اختلالات اضطرابي که ممکن است زمينه­ساز اعتياد شود اختلال استرس پس از ساحنه يا PTSD  است. دراین اختلال فرد به دنبال یک ساحنه یا تصادف، علایم بسیار ناخوشایندی را تجربه می­کند. به همین دليل بعضي از مبتلايان به اين نوع بيماريهاي رواني براي رهايي از رنج و ناراحتي خود خود و کسب آرامش ممکن است به استفاده از مواد از بپردازند. افسردگي نيز از از بيماري­هاي شايع رواني است که در بسياري از مواقع به اندازه­اي فرد را غمگين و نااميد مي­کند که او به اشتباه براي شاد کردن خود و رهايي از اندوه رو به مصرف مواد مي­آورد که خود مشكلاتش را دو چندان مي­كند.

۱۱-                    شکست­ها و عدم موفقیت در تحصیل:

عوامل تحصیلی یکی از عوامل موثر بر اعتیاد است. موفقیت تحصیلی، اهداف تحصیلي مناسب و واقع­بينانه، انتخاب اهداف متناسب با توانايي و امکانات فردي، تمايل به تحصيل در مقاطع بالاتر و دستيابي به شغل مورد نظر از عواملي است که مي­تواند از اعتياد پيشگيري نمايد. در عوض، شکست­هاي تحصيلي، عملکرد تحصيلي ضعيف و نداشتن حس ­جاه    طلبي­هاي تحصيلي و انگيزه­پيشرفت از عواملي است که مي­تواند زمينه ساز اعتياد باشد. يک تصور غلط اين است که مصرف حشيش حافظه حشيش حافظه را تقويت مي­کند همين باور سبب مي­شود كه دانشجويي به گمان تقويت حافظه حشيش را امتحان كند.

۱۲-                    تاثیر مثبت مواد بر فرد:

اثر مثبت یا ناخوشایندی که مواد بر فرد می­گذارند عاملی است که موجب روی­آوردن به مصرف مواد می­شود. اصولا تجارب اولیه نقش تعیين کننده­اي در مصرف يا عدم مصرف دارند. حالت خوشايندي که پس از اولين تجربه مواد صورت گرفته باعث مي­شود فرد مکررا به مصرف مواد بپردازد.

۱۳-                     اطلاعات نادرست و نگرش مثبت نسبت به مواد:

متاسفانه علی­رغم اثرات مضر و حتی مهلک مواد مخدر، سوء­مصرف و وابستگی به آنها، در اثر ناآگاهی و کمبود اطلاعات، نگرش مثبتی نسبت به مواد در جوانان ایجاد نموده است. بر اساس نادانی و ناآگاهی از ماهیت اعتياد و مواد است که افراد به سمت اعتياد کشيده مي­شوند.

۱۴-                    خانواده آشفته و الگوی نامناسب در خانواده:

خانواده آشفته و ارتباطات خانوادگی ناسالم یک دیگر از عوامل زمینه­ساز اعتیاد است. فضای خانوادگی پر تنش، مشاجرات و اختلاف میان والدین، محيط خانوادگي را ناامن مي­سازد. همچنين آشفتگي­هايي از اين دست باعث مي­شود والدين نتوانند نظارت و سرپرستي کافي بر فرزندان داشته باشند.

۱۵-                     فشارهای اجتماعی:

فشار اجتماعی جهت مصرف مواد بسیار قوی است. این مسئله هم در مورد جوانان صادق است و هم در بزرگسالان (مانند مصرف مشروبات الکلی در مهمانی­ها) در برخی گروه­های نوجوانان و جوانان، مصرف مواد رفتاری مطابق "مد" در نظر گرفته مي­شود. در واقع مصرف مواد نشاسته عضويت و پذيرش در ميان گروه است و کساني که مواد مصرف نمي­کنند بايد از گروه خارج شوند

۱۶-                    سابقه مصرف در گذشته:

اولین مصرف برای بسیاری افراد مهمترین قدم است. یک بار مصرف مواد به این معنا نیست که فرد به مصرف کننده دائمی آنها تبديل خواهد شد، اما همين تجربه مي­تواند بسياري از موانع موجود در راه مصرف مجدد را ميان بردارد. در اکثر اوقات، افرادي که به طور مرتب يک ماده را مصرف مي­کنند، به احتمال زياد به مصرف سايرمواد نيز روي مي­آورند. بطور مثال افراد سيگاري بسيار بيشتر از افراد غيرسيگاري ممکن است به مصرف زياد مشروبات بپردازند علاوه بر آن کساني كه مصرف سيگار يا مشروبات الكلي را در اوائل نوجواني آغاز كرده­اند، بروز مشكلات ناشي از مصرف مواد در زندگي آنها بسيار بيشتر از آنهايي است كه در اواخر نوجواني شروع به مصرف سيگار يا خوردن مشروب كرده­اند.

۱۷-                    مصرف مواد به عنوان یک هنجار:

در بعضی از گروههای کوچک اجتماعی به خصوص مناطق محروم و جرم­خیز ممکن است مصرف مواد به عنوان یک هنجار در نظر گرفته شود که می­تواند زمینه را برای ابتلا به اعتیاد آماده کند.

۱۸-                    کمبود امکانات حمایتی، مشاوره­ای و درمانی:

کمبود این امکانات سبب می­شود افراد به هنگام نیاز و بروز مشکلات روانی نتوانند به راحتی به یک مشاور مراجعه کنند، سعی در خوددرمانی داشته باشند و به سراغ استفاده از مواد بروند. همچنین باعث مي­شود افراد هنگامي که مشکلي در زندگي خود دارند از امکانات حمايتي لازم جهت مقابله با مشکل خود برخوردار نشده و به مصرف مواد روي آورند.

۱۹-                    در دسترس بودن مواد:

ارزان بودن قیمت مواد و سهولت دسترسی به آن در بعضی اوقات از عواملی است که می­تواند زمینه­ساز اعتیاد باشد.

 

منبع: سایت دانشگاه خواجه نصیر طوسی