آثار امر به معروف و نهی از منکر

جامعه‌ای که خود را نسبت به تغییر و تحولات درونی مسئول دانسته و در مقابل ضعف‌ها و کاستی‌ها از خود عکس العمل نشان می‌دهد و برای آن چاره جویی می‌کند، جامعه‌ای زنده و پر تحرک خواهد بود. چنین جامعه‌ای برای انجام کارهای فرهنگی و از بین بردن جهل و نادانی و یا آفت زدایی و خشکاندن گنداب‌های فساد، مردانه به میدان می‌آید و از دل و جان از ارزش‌های خود پاسداری می‌کند و بدین وسیله، خود را عزیز و سربلند نگاه می‌دارد. اجرای امر به معروف و نهی از منکر نیز در همین راستا بررسی می‌شود؛ به عبارت دیگر در جامعه‌ای که این فریضه الهی اجرا می‌شود، ضمن تقویت و نفوذناپذیر کردن بنیه دفاعی جامعه، افراد آن را نیز از گزند دشمن محفوظ و همواره عزیز و سربلند می‌دارد.
قرآن کریم می‌فرماید: (شما به این دلیل با ارزش‌ترین امت‌ها هستید که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید. )[۱]
پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرماید: (باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، در غیر این صورت بَدان بر شما مسلط می‌شوند و آن گاه خوبانتان دعا می‌کنند (و خواسته‌های خود را مطرح می‌کنند)، اما جوابی داده نمی‌شود. )[۲]
استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در توضیح معنای سخن پیامبر(ص) می‌فرماید: معنای حدیث (این نیست که خدا را می‌خوانند و خدا دعای آنها را مستجاب نمی‌کند، معنایش این است: وقتی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنند، آن قدر پست می‌شوند، آن قدر رعبشان، مهابتشان (شوکت و عظمتشان)، عزتشان و کرامتشان از بین می‌رود که وقتی به درگاه همان ظلمه [ستم کاران ] می‌روند، هر چه ندا می‌کنند، به آنها اعتنا نمی‌شود [یعنی حضرت می‌فرماید] اگر می‌خواهید عزت داشته باشید و دیگران روی شما حساب کنند، امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید. اگر امر به معروف و نهی از منکر نداشته باشید، اولین خاصیّت آن ضعف شماست، پستی و ذلت شماست، دشمن هم روی شما حساب نمی‌کند.)[۳]
استواری پایه‌های دین
امام باقر(ع) در حدیثی به مهم‌ترین آثار امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده و می‌فرمایند: (امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و شیوه صالحان است. واجب بزرگی است که با آن، فریضه‌های دیگر برپا می‌شود و راه‌ها امن و کسب و کارها حلال می‌گردد. آنچه به ستم ستانده شده، به صاحبان آن بازگردانده می‌شود. زمین‌ها آباد، از دشمنان انتقام گرفته و امور پا بر جا می‌شود). [۴] به فرموده آن حضرت، پایه و استوانه نماز، روزه، حج، جهاد، خمس، زکات و سایر دستورات دین، امر به معروف و نهی از منکر است.
استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در این باره می‌فرماید: (امر به معروف و نهی از منکر، یگانه اصلی است که ضامن بقای اسلام است… اصلاً اگر این اصل نباشد، اسلامی نیست… آیا یک کارخانه بدون بازرسی و رسیدگی دائمی مهندسین متخصص که ببینند چه وضعی دارد، قابل بقاست؟ اصلاً آیا ممکن است یک سازمان همین طور به حال خود باشد، هیچ درباره‌اش فکر نکنیم و در عین حال به کار خود ادامه دهد؟ ابداً. جامعه هم، چنین است. )[۵]
امام حسین(ع) نیز در کلامی زیبا به همین نکته اشاره می‌کند و می‌فرماید: (اگر امر به معروف و نهی از منکر اجرا گردد، همه واجبات، چه آسان و چه سخت، پا بر جا خواهد بود. )[۶]
بی‌توجهی به این مسئولیت اجتماعی، باعث رنگ باختن معنویات و چیرگی هواهای نفسانی در فرد و جامعه می‌شود و در نتیجه، زمینه برای حاکمیت هواپرستان و ستمگران فراهم خواهد شد. در این هنگام است که به فرموده امام حسین (ع) باید فاتحه اسلام را خواند: (فعلی الاسلام السلام اذ قد بلیت الامة براع مثل یزید؛ با اسلام باید خداحافظی کرد هنگامی که کسی مثل یزید، زمامدار مردم گردد. )[۷]
امنیت
امنیت، یکی از نیازهای اساسی افراد و اجتماعات است که از راه امر به معروف و نهی از منکر تأمین می‌شود.
رونق کسب و کار و تجارت و سامان یابی امور مختلفِ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در هر جامعه‌ای، به امنیت ارتباط دارد. اگر محیط خانه، مدرسه، دانشگاه، کارخانه، بازار، شهر و جاده ایمن نباشد و اموال و نوامیس مردم هر لحظه از سوی دزدان، زیاده خواهان و اراذل و اوباش تهدید شود، ترس و اضطراب و آشفتگی بر همگان سایه خواهد انداخت و آرامش و آسایش عمومی از بین خواهد رفت و جرأت هر کاری از مردم گرفته خواهد شد.
اجرای مقررات دینی و قوانین اجتماعی و نظارت دائمی دستگاه‌های مربوط؛ مانند نیروهای انتظامی و نیز مراقبت‌های عمومی صالحان و نیکان، از زیاده خواهی‌ها و تجاوز فرصت طلبان و سوء استفاده کنندگان جلوگیری خواهد کرد و امنیت و آرامش عمومی را به ارمغان خواهد آورد. امام باقر(ع) می‌فرماید (…و تأمن السبل؛۴۵ اجرای امر به معروف و نهی از منکر، راه‌ها را امن خواهد کرد.)
کسب حلال
بعضی افراد برای پیدا کردن پول به هر کاری متوسل می‌شوند. اینان به علت ناآگاهی و یا تربیت نادرست، به دنبال کسب حلال نیستند و تنها در این فکرند از راه‌هایی مانند تقلّب، رشوه، احتکار، قاچاق، گران فروشی یا کم فروشی و غیر آن، بر درآمدهای خود بیفزایند. بی‌توجهی به این دست از خلاف کاری‌ها، سبب رواج درآمدهای نامشروع در بین مردم و رخنه لقمه‌های حرام در زندگی افراد می‌شود که زیان‌ها و آسیب‌های جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. بنابر این باید از راه امر به معروف و نهی از منکر، ناآگاهان را به شغل‌های حلال و درآمدهای مشروع آگاه ساخت و آنان را از کارهای خلاف باز داشت. اجرای این وظیفه الهی به حدی ثمربخش است که گاهی چنین افرادی وقتی می‌بینند جامعه به عنوان یک منکر به شغل آنان نگاه می‌کند، خود به خود به دنبال کسب و کارهای حلال و درآمدهای مشروع خواهند رفت. از این رو امام باقر(ع) می‌فرماید: (…و تحل ّ المکاسب؛۴۶ یکی دیگر از فواید امر به معروف و نهی از منکر این است که کسب و کارها حلال می‌شود).
آبادانی کشور، باز پس گرفتن حقوق پایمال شده افراد، مبارزه با تبغیض‌ها و بسیاری از اصلاحات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، از پیامدهای مهم اجرای امر به معروف و نهی از منکر به شمار می‌رود که به علت محدودیت صفحات، از شرح آن خودداری می‌کنیم.
پانویس
 آل عمران(۳) آیه ۱۱۰.
 فروع کافی، ج ۴، ص ۵۶.
 حماسه حسینی، همان، ص ۴۵
 وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۳۹۵، ح ۶
 جامعه و تاریخ، ص ۲۳۶
 تحف العقول، ص ۲۳۷
 بحا رالانوار، ج ۴۴، ص ۳۲