عزاداری ماه محرم افسردگی می آورد؟

آیا شرکت در عزاداری محرم افراد را افسرده می کند؟
این سؤالی است که ممکن است به ذهن خیلی از افراد خطور کرده باشد. عده‌ای نیز مرتباً بر طبل این قضیه می‌کوبند که عزاداری های ماه محرم برای سلامت روان مضر بوده سبب افسردگی می‌شود (خوشبینانه بر اساس یک گمان و نه یقین!)

در پژوهشی که انجام شده (و در مجله دستاوردهای روانشناختی دانشگاه شهید چمران اهواز 4(1) 1392 چاپ و منتشر شد)، به افرادی که در مراسم عزای امام حسین علیه السلام شرکت می کردند و کسانی که شرکت نمی‌کردند (به عنوان گروه شاهد - با قید همتاسازی دو گروه) پیش از شروع دهه اول محرم پرسشنامه افسردگی «بک» داده شد و پس از پایان دهه اول محرم دوباره هر دو گروه مورد آزمون قرار گرفتند (پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون). نتایج مقایسه میانگین نمره افسردگی دو گروه در تحلیل واریانس نشان داد که در میان شرکت‌کنندگان کسانی که افسردگی نداشتند پس از عزاداری هم افسرده نشدند و کسانی که افسرده بودند بعد از عزای امام حسین علیه السلام نمره‌ی افسردگی آن‌ها کاهش‌یافته و میانگین آن به زیر حد طبیعی رسیده بود.

بنابراین فرض اینکه شرکت درعزاداری محرم سبب افسردگی می‌شود رد شد و بلکه خلاف آن تأیید شد به این معنی که شرکت در عزاداری محرم برای سلامت روانی مفید است و سبب کاهش افسردگی یا بهبود آن می‌شود.

اما چگونه شرکت در یک جلسه غم انگیز باعث کاهش افسردگی می‌شود؟

این جلسات چه فرقی با بقیه جلسات غم‌انگیز دارند؟
 بر اساس مکانیزم های مورد قبول در مکاتب روانشناسی عرفی 6 مکانیزم پیشنهاد کردیم:

-افراد برونریزی یا تخلیه هیجانی می‌کنند و این باعث می‌شود هیجانات منفی باقیمانده تقلیل یابد.

-اگر کسی احساس گناه حل‌نشده‌ای دارد، ممکن است گرایش به افسردگی پیدا کند اما وقتی در عزاداری شرکت کرد و امید به رحمت خدا پیدا کرد، این امید احساس گناه را تا حدی خنثی و افسردگی را برطرف می‌کند.

-یکی از دلایل افسردگی احساس تنهایی است. شرکت در مراسم عزاداری امام حسین علیه‌السلام همراه با خیل عظیمی از افراد باعث می‌شود فرد خودش را تنها نبیند و خود را عضو یک گروه منسجم بزرگی بنام «گروه عزاداران امام حسین علیه‌السلام» تلقی کند و به این ترتیب احساس حمایت اجتماعی می‌کند.

-ضعف سرمایه‌های معنوی سبب افزایش آسیب‌پذیری روانی از جمله استعداد افسردگی می‌شود. در عزاداری سیدالشهداء علیه‌السلام غلظت بالائی از سرمایه‌های معنوی قابل اکتساب است.

-افراد افسرده یا در معرض ابتلا به افسردگی، در مراسم عزاداری حسینی علیه‌السلام این فرصت را می‌یابند تا مصائب خود را با مصائب امامشان که او را از خود بهتر می‌دانند مقایسه کرده و از دیدگاه شناختی بزرگ‌نمائی مصائب خود را متوقف کنند. آن‌ها در این روند متوجه می‌شوند که عزیزتر از آن‌ها در درگاه خداوند تعالی مشکلات بزرگتری داشته است و این تحمل مشکلات را برای عزاداران آسان می‌کند.

-یکی از دلایل افسردگی احساس پوچی، بی‌هدفی و بی معنائی است. در مراسم سوگواری سیدالشهداء علیه‌السلام فرد این فرصت را می‌یابد تا همسو با ایشان زندگی پُرمعناتر و هدفمندتری را شروع کند و به این ترتیب از افسردگی فاصله می‌گیرد.

دکتر سید علی مرعشی (پزشک، متخصص روانشناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز)