«حکمت سایبری» بدیل سواد رسانه‌ای
احسان کیان‌خواه طی یادداشتی نوشت: سواد رسانه‌ای را این‌گونه تعریف کرده‌اند :
«مجموعه‌ای از توانایی‌های ارتباطی، ازجمله توانایی دسترسی، تجزیه‌وتحلیل، ارزیابی و انتقال اطلاعات در انواع مختلف، شامل پیام‌های چاپی و غیر چاپی. سواد رسانه مردم را قادر می‌سازد که نسبت به طیف گسترده و فزاینده پیام‌ها که از تصویر، زبان و صدا استفاده می‌کنند ، هم منتقدانه بیندیشند و هم تولیدکننده آن‌ها باشند. سواد رسانه‌ای کاربرد ماهرانه مهارت‌های حاصل از سواد در رسانه و پیام‌های فناورانه است». ذات این سواد را نگرش نقادانه و تفکر انتقادی تشکیل داده است. اما مبنا این سواد و نگرش انتقادی به پیام چیست؟
حقیقت این است که سواد رسانه‌ای شکل‌گرفته در تمدنی است که ذات آن بر خودْ‌بنیادی انسان و اومانیسم استوار است. «من» محور همه‌ی نگرش‌ها و رویکردها در تمدن غربی است. «من»، اصالت دادن ذاتی به انسان در برخورد با پیام‌ها، پدیده‌ها و اشیاء پیرامونی است و انسان تنها محور، میزان و غایت معرفت‌های یقینی است و ارزش‌های اخلاقی نیز در این چارچوب تعیین می‌شود. ازاین‌رو معیارهاى اخلاقى نه در وراى زندگى، بلکه در متن زندگى یافت و ساخته می‌شود. حال با این مبنا فکری برای سواد رسانه‌ای، چگونه می‌توان این سواد را وسیله‌ی زیست متعالی و آخرتْ‌ساز در/ با فضای سایبرِ برخاسته از فرهنگ و تمدن غرب قرارداد؟
نگارنده معتقد است، «حکمت» راهگشای گذر از این فضای غبارآلود است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند : «حکمت روشنایى و جلوه معرفت، و میزان و میراث تقوى، و میوه راستى و درستى است و پروردگار متعال به بندهاى احسان و انعام بزرگ‌تر و روشن‌تر و بهتر و بالاتر و ارزشمندتر از حکمت برای قلب نفرموده است... حکمت یگانه وسیله نجات است». حکمت یک حالت و خصیصه درک و تشخیص است که شخص به‌وسیله آن می‌تواند واقعیت را به‌حق درک کند و کار را متقن و محکم انجام دهد. حکمت حالت نفسانى و صفت روحى است و نتیجه و اثر حکمت است که تحقق عینی و خارجی دارد. مقام معظم رهبری حکمت را بینشی می‌دانند که می‌تواند حقایق را از ورای غشای مادّی آن ببیند و فعل‌وانفعالات معنویِ باطنیِ پشت پرده را درک کند.
برای تعامل و زیست و هویت‌سازی در فضای سایبر به حکمت نیاز است که ورای غشای جذاب و فریبنده فضای سایبر را درک کند، سایبر را به خدمت بگیرد و تلاش کند در جهت خواسته‌های خود که همان ساخت دنیا برای آخرت است، آن را جهت و تغییر دهد. آرمان حکمت سایبری غلبه بر سیطره‌ی غفلتِ ناشی از تسلط و جذابیت تکنولوژی سایبر بر زندگی و شئون مختلف آن است.
حکمت سایبری، ابتناء تعامل، زیست و هویت سایبری بر تعالی قلب و روح و جان است. حکمت سایبری هم به‌مثابه سواد فضای سایبری و بلکه فراتر از آن است که امکان تربیت و تعالی کاربر فضای سایبر و مدیر سایبری را مبتنی بر بن‌مایه‌های دینی و تفکر اسلامی هموار می‌سازد و هم به طرح‌ریزی فضای سایبر مناسبِ جامعه اسلامی به‌عنوان ابزار، توانمند ساز و بسترساز شکل‌گیری و رشد قابلیت‌های فطری انسان‌ها و ساخت تمدن نوین اسلامی توجه دارد.
این رهیافت بر دوپایه نظری و عملی استوار است. پایه‌ی نظری بر فهم حقیقت عالم و تهدیدات جان و نفس انسان از انحرافات درونی و بیرونی و فهم عالم سایبر که امتزاج و اندماج یافته با عالم عادت شده است، استوار است تا بتوان رفتار و کنشی را برای سیر و صیرورت انسان جهت اکتساب کرامت مقدّر، طراحی کرد. این شدن‌ها موجب پاک‌سازی و تعالی آفرینی محیط درونی، پیرامونی و عمومی جامعه می‌شود.
این مختصر تلاش برای تأمل در زیست فطری و دینی در فضای سایبر است.
فارس